Tiêu chí và cấu trúc

Quy trình án lệ gồm đề xuất, lựa chọn, công bố và bãi bỏ án lệ. Án lệ được lựa chọn phải đáp ứng các tiêu chí gồm có giá trị giải thích một cách cụ thể những quy phạm pháp luật chưa được thống nhất về cách tiếp cận, các cơ quan xét xử viện dẫn, lập luận và áp dụng khác nhau; có tính chuẩn mực và có giá trị hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử.[75] Khi xét xử, thẩm phán, hội thẩm phải nghiên cứu, áp dụng án lệ, bảo đảm những vụ việc có tình huống pháp lý tương tự thì phải được giải quyết như nhau.[75]

Án lệ được công bố hiện nay tuân theo cấu trúc văn bản được xây dựng từ năm 2015, nội dung công bố bao gồm hình thức và nội dung.[76] Hình thức là số, tên án lệ; số, tên bản án, quyết định của tòa án có nội dung được phát triển thành án lệ; từ khóa về những tình huống pháp lý, giải pháp pháp lý trong án lệ, phần hình thức hỗ trợ cho việc xác định, tìm kiếm và lưu trữ thông tin. Nội dung là tình huống pháp lý, giải pháp pháp lý của án lệ; quy định của pháp luật có liên quan đến án lệ; các tình tiết trong vụ án và phán quyết của tòa án có liên quan đến án lệ.[77]

Tiến trình thông qua

Án lệ được lựa chọn từ các nguồn là những bản án, quyết định đã có hiệu lực của tòa án các cấp, được đề xuất để lựa chọn. Việc đề xuất bản án, quyết định được phổ biến rộng rãi cho hai nhóm: nhóm thứ nhất là các cá nhân, cơ quan, tổ chức trong xã hội; và nhóm thứ hai là tòa án các cấp.[77] Cả hai nhóm đều có thể gửi đề xuất bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của tòa án chứa đựng lập luận, phán quyết đáp ứng các tiêu chí theo hướng dẫn cho Tòa án nhân dân tối cao để xem xét, phát triển thành án lệ.[78] Các bản án, quyết định được đề xuất nhằm lựa chọn, phát triển thành án lệ sẽ được đăng tải trên Cổng thông tin điện tử của Tòa án để các cơ quan, tổ chức, cá nhân quan tâm tham gia ý kiến trong một khoảng thời gian nhất định, và hiện tại là 30 ngày kể từ ngày đăng tải.[79] Trong giai đoạn này, một cơ quan được thành lập, đóng vai trò hỗ trợ lựa chọn án lệ, đó là Hội đồng tư vấn án lệ,[lower-alpha 12][80] được thành lập bởi Chánh án, có nhiệm vụ thảo luận cho ý kiến đối với các bản án, quyết định được đề xuất lựa chọn, phát triển thành án lệ.[81]

Sau quá trình đề xuất và thảo luận, tư vấn, cho ý kiến, bước tiếp theo của quá trình lựa chọn án lệ là thông qua bằng việc biểu quyết bởi Hội đồng Thẩm phán với quá nửa số phiếu.[lower-alpha 13][82] Ngoài thủ tục đề xuất, thảo luận lấy ý kiến, thì án lệ còn được xem xét thông qua trong một số trường hợp đặc biệt như được Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Ủy ban Thẩm phán Tòa án nhân dân cấp cao đề xuất;[83] được Hội đồng Thẩm phán lựa chọn khi xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm. Sau khi tiến hành biểu quyết thông qua, Chánh án sẽ ban hành quyết định công bố án lệ được thông qua đó, dựa trên căn cứ là kết quả biểu quyết của Hội đồng Thẩm phán.[84] Sau khi công bố, án lệ được đăng tải trên trang Web, được gửi cho tòa án các cấp và đơn vị liên quan và được đưa vào tuyển tập án lệ để xuất bản.[84]

Bãi bỏ án lệ

Án lệ đã được công bố có thể bị bãi bỏ trong trường hợp không còn phù hợp do có sự thay đổi của pháp luật, sự chuyển biến tình hình; và bị hủy trong trường hợp bản án, quyết định có nội dung được lựa chọn phát triển thành án lệ đã bị hủy, sửa toàn bộ hoặc phần liên quan đến án lệ.[85] Trong trường hợp đương nhiên bị bãi bỏ do sự thay đổi của pháp luật thì không cần phải có quy trình bãi bỏ. Đối với trường hợp bị bãi bỏ theo quy trình thì do Hội đồng Thẩm phán tiến hành xem xét, ra quyết định.[86]

Quy trình bãi bỏ bao gồm bốn bước là kiến nghị, mở phiên họp, thông qua, và thông báo. Kiến nghị bãi bỏ cho phép cá nhân, cơ quan, tổ chức kiến nghị với Tòa án.[87] Trường hợp tòa án đã hủy, sửa bản án, quyết định là nguồn án của án lệ nào đó thì phải gửi báo cáo kèm theo quyết định đã hủy, sửa về Tòa tối cao để xem xét việc bãi bỏ án lệ trong thời hạn nhất định. Bước mở phiên họp và biểu quyết thông qua kiến nghị bãi bỏ được tiến hành như tiến trình lựa chọn bởi Hội đồng Thẩm phán; và bước thông báo bãi bỏ tương tự với công bố án lệ bởi Chánh án.[87][88]